Gedachten, gevoelens en gedrag

We groeien allemaal op onder verschillende omstandigheden. Denk bijvoorbeeld aan de opvoeding die je hebt gehad, de mensen die je in je leven bent tegengekomen, de scholing die je hebt gehad, de ervaringen die je hebt opgedaan, enzovoort. Hoe je het ook wendt of keert: de levensloop van ieder individu is uniek te noemen. We vormen gedachten over onszelf en over de wereld om ons heen. Dit doen we op basis van de dingen die we zien, horen en ervaren. Vervolgens passen we dit beeld aan afhankelijk van de informatie die ons toekomt. In deze blog bespreek ik dan ook de wisselwerking tussen gedachten, gevoelens en gedrag en waarom jij je voelt zoals jij je voelt.

Het brein als vergaarbak

Ons brein fungeert dan ook als een ware ‘vergaarbak’ van informatie, waarbij ieder onderwerp of thema een eigen label krijgt. Deze categorisatie van informatie is iets dat we in de psychologie ook wel een schema noemen. Het brein slaat informatie op en zodra er een bepaald thema ter sprake komt, dan duwt het brein als het ware de opgeslagen informatie naar de oppervlakte. In principe is deze functie van het brein best handig: door informatie te categoriseren wordt voorkomen dat ons geheugen een brei van losse ervaringen en gedachten wordt. Je kan je voorstellen dat het één grote chaos zou worden in ons hoofd, wetende dat we gemiddeld zo’n 6200 gedachten per dag hebben (Poppenk, 2020)!

Cognitieve schema’s als generaliserend raamwerk

Cognitieve schema’s fungeren dus als een generaliserend raamwerk met betrekking tot verschillende onderwerpen. Het brein schakelt snel wanneer bepaalde informatie van pas komt en presenteert de door jou opgedane kennis en ervaringen op momenten waar dit van pas kan zijn. Ontzettend handig natuurlijk, maar er schuilt een gevaar: er kunnen ‘vergissingen’ ontstaan in het proces van het categoriseren, waardoor we het onszelf behoorlijk lastig kunnen maken. Ik zal dit hieronder aan de hand van een voorbeeld proberen uit te leggen.

Voorbeeld: de schema’s van Anne

“Anne is 15 jaar. Al haar klasgenoten op de middelbare school hebben Instagram, dus besluit Anne om de app op haar telefoon te installeren. Na de eerste maand valt het haar op dat bepaalde mensen op Instagram wel héél veel aandacht krijgen van andere gebruikers: aantrekkelijke mannen en vrouwen, mensen met uitzonderlijke vaardigheden, beroemdheden, enzovoort. Ze besluit deze mensen in de gaten te houden en in de maanden die volgen, presenteert het algoritme van Instagram Anne keer op keer een selectie van mensen die zeer aantrekkelijk, vaardig en succesvol zijn. Zonder dat ze het zelf beseft, begint Anne haar beeld te (ver)vormen over hoe een interessant persoon eruit hoort te zien. Haar onzekerheid neemt toe en ze sluit zich steeds meer af voor haar omgeving: ze is immers niet zo mooi en interessant als anderen.”

In dit voorbeeld is Anne voortdurend blootgesteld aan een beeld van hoe een persoon die aandacht krijgt (of in haar ogen wellicht: verdient) eruit ziet of hoort te zien. Er ontwikkelt zich gaandeweg een nieuw schema over aan welke kenmerken een interessant persoon “moet” voldoen. Anne merkt vervolgens op dat zij hier zelf niet aan voldoet. Haar zelfbeeld neemt af en op den duur heeft dit ook effect op haar sociale contacten en haar stemming. Anne beseft zich echter niet dat de bron van haar informatie eentonig en niet representatief is voor de gemiddelde persoon. Met andere woorden: er is een ‘vergissing’ ontstaan in de vorming van haar schema, wat uiteindelijk een behoorlijk vervelende impact heeft op Anne.

De link tussen gedachten en gevoelens

Inzicht krijgen in je eigen schema’s – en de gedachten die onderliggend zijn aan deze schema’s – kan behoorlijk waardevol zijn. In de praktijk zien we met enige regelmaat de link tussen denken, voelen en gedragen. Dat wil zeggen dat je “mindset” erg bepalend is in hoe je je voelt, maar ook hoe je je gedraagt.

Cognitieve (gedrags)therapie: invloed uitoefenen op je gedachten, gevoelens en gedrag

Cognitieve therapie is een vorm van psychotherapie en in de jaren 60’ van de vorige eeuw ontwikkeld door psychiater Aaron T. Beck. Volgens Beck staan niet (vervelende) situaties, maar disfunctionele gedachten centraal bij emotionele problemen. Het onder de loep nemen en “wijzigen” van deze, vaak onjuiste, disfunctionele gedachten zou volgens Beck een grote impact hebben op het verbeteren van de stemming en het veranderen van gedrag (Beck, 2019). In de jaren 70’ van de vorige eeuw vond er een ‘cognitieve revolutie’ plaats, waarbij gedragstherapie een prominentere rol toebedeeld kreeg. Bij gedragstherapie wordt voornamelijk gekeken wat het effect van meetbaar gedrag is en hoe je gedrag kan aanpassen om invloed te krijgen op je emoties (O’Leary, 1975). Uiteindelijk zijn deze twee stromingen samengevoegd tot wat we vandaag de dag cognitieve gedragstherapie noemen.

Voorbeeld van gedachten, gevoelens en gedrag

We gaan even terug naar de 15-jarige Anne van het vorige voorbeeld. “Anne is door Instagram onzeker geworden over haar uiterlijk. Iedere ochtend kijkt ze teleurgesteld in de spiegel, want zo knap als al die Instagram-modellen is ze toch niet? Ze ziet steeds meer imperfecties aan zichzelf en komt tot de conclusie dat ze “lelijk” en “niet goed genoeg” is. Ze voelt zich somber, slaapt slecht en heeft nergens meer zin in. Op school trekt ze zich terug uit schaamte voor haar uiterlijk. Zodra ze bij de kluisjes twee klasgenoten met elkaar ziet fluisteren, flitst razendsnel de gedachte: “Ze hebben het over mij! Ze vinden mij vast lelijk!” door haar hoofd.” Je kan je misschien voorstellen dat deze gedachten niet bepaald een positieve bijdrage leveren aan het zelfbeeld van Anne.

Anne wordt vervolgens somber en ontwikkelt allerlei klachten (fysiek moe, moeite met concentreren, verlies van interesse en plezier), en trekt zich terug van allerlei activiteiten. Dit zorgt vervolgens voor nog minder ervaringen en plezier, met als gevolg dat de cirkel steeds kleiner en kleiner wordt. En Anne wordt alsmaar somberder.. Door samen de disfunctionele gedachten in kaart te brengen, te onderzoeken en te wijzigen, kunnen we een positieve invloed uitoefenen op onze stemming. Een gedachte als “ze fluisteren met elkaar over hoe lelijk ik ben” heeft natuurlijk een andere impact dan ‘ik heb helemaal geen reden om te denken dat ze het over mij hebben”. Vaak zie je dit ook terug in het gedrag: we mengen ons weer onder de mensen, doen leuke ervaringen die ze helpende gedachten ondersteunen,  enzovoort. Langzaamaan is de weg naar boven weer gevonden!

En andersom..

En dat werkt ook omgekeerd: je gedrag heeft ook directe invloed op hoe je denkt en hoe je je voelt. In de psychologie, maar ook in coaching, kan het dan ook interessant zijn om in kaart te brengen hoe jij je opstelt in bepaalde situaties. Ben je nerveus en ga je bepaalde situaties uit de weg? Je zult zien dat je door dingen te doen en niet uit de weg te gaan vaak ook zorgt voor een verandering van denkwijze. Ga je bijvoorbeeld al een eeuwigheid honden uit de weg omdat je bang bent gebeten te worden? Op die manier ontzeg je jezelf de ervaring dat er ook honden zijn die niet bijten. Door je gedrag aan te passen en spannende situaties op te zoeken, zorg je ook voor een andere denkwijze: je doet immers nieuwe ervaringen op!

Gedachten, gevoelens en gedrag onderzoeken bij Curev Coaching

In de boeiende wereld van de cognitieve gedragstherapie vormen gedachten, gevoelens en gedrag de intrigerende bouwstenen van onze mentale belevingswereld. Een ervaren psycholoog of coach kan als begeleider fungeren, waarbij behandeling gericht is op het bewust worden en begrijpen van deze innerlijke processen. Het ontrafelen van problematische denkpatronen en het vervangen ervan door helpende gedachten vormen een cruciaal aspect van deze benadering. Tijdens de therapiesessies, oftewel de gelegenheden waarin cognities, interpretaties en overtuigingen nauwgezet onder de loep worden genomen, ontstaat er een diepgaand inzicht in de complexe relatie tussen gevoelens en gedrag. Het gevolg? Een effectievere aanpak van emotionele uitdagingen en een positieve verschuiving in het algemene welzijn. Wil je er zelf alvast mee aan de slag gaan? Download dan direct mijn e-book waarin ik je stapsgewijs laat kennismaken met cognitieve gedragstherapie!

Ik werk al meerdere jaren met (onder andere) het in kaart brengen van (belemmerende) gedachten, gevoelens en gedragingen. Mocht je het idee hebben dat je (emotioneel) vastloopt, neem dan gerust contact op.

Drs. Aleksandar Curev

Literatuurlijst

Beck, A. T. (2019, januari). A 60-Year Evolution of Cognitive Theory and Therapy. Perspectives on Psychological Science, 14(1), 16–20. https://doi.org/10.1177/1745691618804187 O’Leary, D. K. (1975, 7 september). Behavior therapy: Application and outcome (P-H series on social learning theory) (First edition.). Prentice-Hall.

[/et_pb_text][/et_pb_column][/et_pb_row][/et_pb_section]