Iedereen heeft in het dagelijks leven met stress te maken. Soms blijkt dit kortstondig en soms langdurig. Voor de meeste mensen heeft de term โstressโ een negatieve lading. Dit is best begrijpelijk, aangezien stress met veel klachten gepaard kan gaan. Denk dan bijvoorbeeld aan vermoeidheid, slaapproblemen, overprikkeling, verhoogde spierspanning en maag- en darmklachten (Cleveland Clinic, z.d.). Uit onderzoek blijkt onmiskenbaar dat stress invloed heeft op onze fysieke en mentale toestand (McEwen, 2007). Toch heeft stress een bijzondere functie in ons bestaan โ en dit is zeker niet altijd negatief en soms ook wat onderbelicht. In deze blog besteed ik aandacht aan de functie van stress en welke rol ons zenuwstelsel speelt bij het ervaren van stress.
In dit artikel:
Het brein als centrum
Het menselijk brein is ontzettend complex en is ingericht op overleven. Je kan het brein zien als een operatiecentrum, waarbij continu gemonitord wordt hoe je lichaam en je lichaamsfuncties functioneren. Indien er ergens in het lichaam een deficiรซntie wordt opgemerkt, dan zorgt het brein ervoor dat de benodigde hulpbronnen door het lichaam worden verspreid. Denk dan bijvoorbeeld aan hulpbronnen als zout, zuurstof, glucose en water. Het brein doet dit niet alleen op het moment zelf, maar anticipeert ook op wat het lichaam op korte termijn mogelijk nodig heeft. Dit proces wordt door neuropsychologen ook wel allostase genoemd (Barrett, 2021). Met andere woorden: ons brein is voortdurend actief met โscannenโ om de kans op overleving te vergroten. Het zenuwstelsel speelt hierbij een belangrijke rol.
Wat is het zenuwstelsel eigenlijk?
Het zenuwstelsel is een gigantisch netwerk van cellen dat met elkaar in contact staat. Deze cellen zijn in staat om informatie op te nemen en te verwerken. Daarnaast zijn ze ook in staat om signalen van het lichaam naar de hersenen te sturen en vice versa. De hersenen en de ruggengraat vormen samen het centrale deel van het zenuwstelsel. Vanuit de ruggengraat gaat het centrale deel over op het perifere zenuwstelsel, welke een soort wegennetwerk is voor signalen vanuit het brein naar de spieren en organen – en andersom (Nederlands Herseninstituut, 2021).
Met name het perifere zenuwstelsel speelt een belangrijke rol bij de totstandkoming en instandhouding van stress. Laten we even inzoomen op dit gedeelte van ons zenuwstelsel.
Het perifere zenuwstelsel: autonoom en somatisch
Het perifere zenuwstelsel bestaat uit het autonome zenuwstelsel en het somatische zenuwstelsel. Het somatische zenuwstelsel is betrokken bij processen waar we invloed op hebben, zoals de sturing van onze spieren. Informatie van en naar het brein zorgt er bijvoorbeeld voor dat we kunnen praten, lopen en springen. Dit is een bewust proces.
Bij het autonome zenuwstelsel ligt dat anders. Het autonome zenuwstelsel -aangestuurd door de hypothalamus- is als het ware zelfstandig en stuurt processen in het lichaam aan die automatisch gaan. Denk bijvoorbeeld aan je ademhaling (tijdens je slaap!) of een reflex bij een pijnlijke prikkel. Dit gaat min of meer onbewust en hier hebben we vrij weinig invloed op. Om de functie van stress te kunnen begrijpen, moeten we verder inzoomen op de sympathicus en de parasympathicus โ welke beide onderdeel zijn van het autonome zenuwstelsel.
Sympathicus en parasympathicus: gaspedaal versus rempedaal
Stress heeft als functie om het lichaam klaar te stomen voor datgene wat (mogelijk) te wachten staat. Het brein is immers voortdurend aan het scannen op inkomende signalen. Denk bijvoorbeeld aan een presentatie op werk, maar bijvoorbeeld ook bij acute dreiging of gevaar.
Als er een stressvolle of zelfs gevaarlijke situatie dreigt, dan komt de sympathicus โ ook wel โhet gaspedaalโ genoemd โ in actie. Alles wordt in gang gezet om zo goed mogelijk met de dreiging om te kunnen gaan: adrenaline en cortisol komt vrij, je hartslag gaat omhoog, je bloeddruk stijgt, je ademhaling versnelt, je spijsvertering โ die op dat moment niet nodig is โ staat op een laag pitje, spieren spannen zich samen en er gaat zuurstofrijk bloed naar je spieren (Cleveland Clinic, z.d.; Van Ark Biofeedback & stresspreventie, z.d.).
Je kan je voorstellen dat deze paraatheid een enorme impact kan hebben op het lichaam. Gelukkig is er de parasympathicus: de rempedaal van ons systeem. De parasympathicus richt zich op herstel, rust en reparatie van onze functies. Als de parasympathicus actief is dan daalt de hartslag weer, gaat de bloeddruk omlaag, werkt de spijsvertering weer harder.. enzovoort (Stress: Disbalans in het systeem, z.d.). Beschouw het als de accu van ons systeem.
Een goede balans
Stress is dus waardevol om te kunnen reageren op dreigende situaties. Wellicht heb je al eerder gehoord van de โfight-or-flightโ (vechten of vluchten) mechanisme van ons lichaam bij dreiging, wat helpt bij ons oerinstinct om te overleven.
In een gezonde situatie is er een goede balans tussen het sympathische en parasympatische zenuwstelsel. Het lichaam reageert op een stressvolle situatie, herstelt zich wanneer de dreiging is weggenomen en stoomt zich vervolgens weer klaar voor een nieuw moment waarop het (tijdelijk) moet pieken.
Chronische stress
Toch kan het zijn dat het gaspedaal als het ware ingedrukt blijft en blijft hangen in het sympathische systeem. Dat kan gebeuren doordat we meerdere stressvolle situaties meemaken โ of bijvoorbeeld doordat we situaties regelmatig (onterecht) als dreigend beschouwen. Het lichaam heeft in zulke gevallen weinig tijd om te herstellen en staat continu paraat om met dreiging om te gaan. Je energie ebt weg, je ontwikkelt klachten en het kost steeds meer moeite om je dagelijkse dingen te doen. Het is niet voor niets dat langdurige stress samenhangt met burn-out, angststoornissen en depressie. De hormoonhuishouding is immers veranderd en werkt niet meer zoals zou moeten (Bewegen voor je Brein, 2019).
Wat te doen bij langdurige stress?
Om langdurige stress tegen te gaan, is het dus van belang om een goede balans te vinden tussen de twee systemen. De eerste stap is toch echt om te leren herkennen wanneer je stress ervaart en hoe dit zich bij jou uit. Welke klachten merk je op? De รฉรฉn krijgt voornamelijk last van buikpijn, waar de ander bijvoorbeeld gevoelig wordt voor prikkels. Hoe eerder je bewust bent van deze signalen, des te sneller je er op kan inspelen. Voorkomen is immers beter dan genezen. Af en toe even stilstaan bij de staat van lichaam en geest en bewustzijn creรซren is waardevol!
Bewustzijn creรซren en stilstaan bij je lichaam en geest is overigens een belangrijk onderdeel van mindfulness en meditatie. Mindfulness werd lange tijd door mensen gezien als โzweverigโ en โongeschiktโ om met mentale problemen om te gaan. Onderzoek uit de afgelopen decennia wijst echter uit dat het structureel inzetten en toepassen van mindfulness een ontzettend positief effect heeft bij het reduceren van psychische problemen โ waaronder stress (Baer, 2003).
Daarnaast doe je er goed aan om regelmatig te bewegen, voldoende te slapen, gezond te eten en uit te zoeken hoe je de bron van je stress kan aanpakken. Als de bron van je stress niet iets is wat makkelijk te veranderen valt, dan kan je wellicht leren hoe je hier (op een gezonde manier) mee om kan gaan.
Stress & Curev Coaching
We leven in een maatschappij waar stress onvermijdelijk is. Heb je soms stress, maar wรฉl een goede manier gevonden om hiermee om te gaan? Hartstikke goed, ga zo door!
Mocht je echter merken dat je regelmatig stress hebt en niet weten hoe je de balans weer terugvindt โ blijf niet te lang wachten en vraag om hulp. Ik heb zelf veel ervaring in het helpen van klanten met (langdurige) stressklachten. Samen kunnen we inzicht krijgen in de situaties die voor jou stress met zich meebrengen en een plan maken om hiermee om te gaan. Neem gerust contact op voor een gratis kennismaking en dan kunnen we dit bespreken.
Bij vragen en/of opmerkingen over dit blog: wees vrij om een bericht te sturen naar info@curevcoaching.nl!
Drs. Aleksandar Curev
PS. Wil je de exacte ‘route’ van stress in het brein weten? Hoogleraar Erik Scherder legt dit mooi uit in deze video.
Literatuurlijst
Baer, R. A. (2003). Mindfulness training as a clinical intervention: A conceptual and empirical review. Clinical Psychology: Science and Practice, 10(2), 125โ143. https://doi.org/10.1093/clipsy.bpg015
Barrett, L. F. (2021). Seven and a Half Lessons About the Brain. Macmillan Publishers.
Bewegen voor je Brein. (2019, 2 september). Effecten van stress op de hersenen | bewegen voor je brein. Bewegen voor je brein รฉn psyche. Geraadpleegd op 29 juni 2022, van https://www.bewegenvoorjebrein.nl/psychische-klachten-verminderen/burnout/effecten-van-stress-op-de-hersenen/
Changing Life Magazine. (2021, 23 augustus). NEE, JE HEBT GEEN REPTIELENBREIN! JE HEBT EEN MENSENBREIN. Wij Zijn MIND. Geraadpleegd op 26 juni 2022, van https://wijzijnmind.nl/psychische-klachten/psychipedia/stress#:%7E:text=Stress%20is%20niet%20per%20definitie,reageren%20en%20geconcentreerd%20kunt%20werken.
Cleveland Clinic. (z.d.). Stress: Signs, symptoms, management & prevention. Geraadpleegd op 26 juni 2022, van https://my.clevelandclinic.org/health/articles/11874-stress
McEwen, B. S. (2007). Physiology and Neurobiology of Stress and Adaptation: Central Role of the Brain. Physiological Reviews, 87(3), 873โ904. https://doi.org/10.1152/physrev.00041.2006
Nederlands Herseninstituut. (2021, 6 juli). Wat is het zenuwstelsel? Geraadpleegd op 26 juni 2022, van https://herseninstituut.nl/brainfacts/zenuwstelsel/#:%7E:text=Er%20wordt%20onderscheid%20gemaakt%20tussen,en%20kleine%20concentraties%20grijze%20stof.
Porges, S. W. (2009). The polyvagal theory: New insights into adaptive reactions of the autonomic nervous system. Cleveland Clinic Journal of Medicine, 76, 86โ90. https://doi.org/10.3949/ccjm.76.s2.17
Stress: Disbalans in het zenuwstelsel. (z.d.). Gezondheidsnet. Geraadpleegd op 26 juni 2022, van https://www.gezondheidsnet.nl/stress-en-burn-out/stress-disbalans-in-het-zenuwstelsel
Van Ark Biofeedback & stresspreventie. (z.d.). Autonome zenuwstelsel sympathicus parasympathicus. Vabs. Geraadpleegd op 26 juni 2022, van https://vabs.nl/biofeedback/het-autonome-zenuwstelsel
Wij zijn Mind. (2021, 23 augustus). Stress. Geraadpleegd op 27 juni 2022, van https://wijzijnmind.nl/psychische-klachten/psychipedia/stress#:%7E:text=Stress%20is%20niet%20per%20definitie,reageren%20en%20geconcentreerd%20kunt%20werken
